बढ्दै किशोरी आमा : आमा र शिशु बचाउन शल्यक्रिया

३ साताअघि सुत्केरी व्यथाले च्यापेपछि महाबु गाउँपालिका ४, की १७ वर्षीया सिर्जना शाही रानीवन स्वास्थ्यचौकीमा भर्ना भइन् । ३ दिनसम्म व्यथा लागेपछि बच्चा उल्टो भएको भन्दै स्वास्थ्यचौकीले जिल्ला अस्पताल रिफर गर्योु । जिल्ला अस्पतालले समेत प्रदेश अस्पताल रिफर गरेपछि उनको ज्यान त जसोतसो बाँच्यो तर, शिशु बचाउन सकिनन् । एक महिनाअघि नौमुले गाउँपालिका ५ की १६ वर्षीया सरिता थापालाई लामो व्यथा लागेपछि स्वास्थ्यचौकी पुर्यााइयो । स्वास्थ्यचौकीमा उनले बच्चालाई जन्म त दिइन् तर अपांगता भएको । शारीरिक रुपमा परिपक्व नहुँदै सुत्केरी भएकाले उनले विकलांग शिशु जन्म दिएको स्वास्थ्यकर्मी बताउँछन् । यी दुई पछिल्ला उदाहरण मात्र हुन् । जिल्लामा कलिलै उमेरमा आमा बन्दा आमा र शिशुको ज्यान बचाउन कठिन हुने गरेको स्वास्थ्यकर्मीको भनाइ छ । दुल्लु अस्पतालमा चालु आवको साउनमा मात्रै ३५ जना सुत्केरी भएकामा १५ जना २० वर्षमुनिका थिए । अस्पतालकी डा। पुजा बीसीका अनुसार अधिकांश कम उमेरका अधिकांश आमामा रक्तश्रावको समस्या देखिने गरेको छ ।‘कम उमेरमा सुत्केरी हुँदा अधिकांश किशोरीको पाठेघरको मुख खुलेकै हुँदैन, अधिकांशमा रक्तश्राव र पहिले नै साल निस्कने समस्या बढी पाइयो,’ उनले भनिन्, ‘जस कारण उनीहरूलाई बच्चा जन्माउनै समस्या हुन्छ, बच्चा जन्माए पनि पछि विभिन्न शारीरिक समस्या देखिने गरेका छन् ।’ उनले कम उमेरमा आमा बन्दा विभिन्न प्रजनन् समस्या देखिनुका साथै पाठेघर खस्ने जोखिम रहेको बताइन् ।गत वर्ष जिल्लामा ४ हजार ५ सय ८४ जना सुत्केरी भएको स्वास्थ्य कार्यालयले जनाएको छ । कम उमेरमा गर्भवती हुँदा जिल्ला अस्पतालमा सुत्केरी हुन आएका १५ जनालाई रक्तदान गरेरै प्रसूति गराइएको थियो । त्यस्तै गत वर्ष २ सय ३२ जनालाई शल्यक्रियामार्फत सुत्केरी गराइएकोमा अधिकांश २० वर्षमुनिका रहेको अस्पतालले जनाएको छ । अस्पतालका अनुसार करिब २४ प्रतिशत महिलालाई अप्रेसनमार्फत प्रसूति गराइने गरिएको छ ।

जिल्ला अस्पताल प्रमुख डा। नीरञ्जन पन्तका अनुसार जिल्लामा हरेक ५ गर्भवती महिलामध्ये १ महिला २० वर्षमुनि सुत्केरी हुने गरेका छन् । ‘शारीरिक र मानसिक रुपमा परिपक्व नभइ गर्भवती हुँदा आमा र बच्चा दुबैको स्वास्थ जोखिममा परिरहेको छ,’ उनी भन्छन्, ‘कम उमेरमा आमा बन्दा शल्यक्रिया नगर्नुको विकल्पै छैन । उनका अनुसार आमा र शिशुको ज्यान जोगाउन शल्यक्रियाको सहारा लिनुपरेको हो । साबिक जिल्ला बाल कल्याण समितिका अनुसार दैलेखमा ४० प्रतिशत २० वर्ष मुनिका कलिला आमा बन्ने गरेका छन् । कम उमेरमा गर्भवती बन्दा शल्यक्रिया मात्र होइन, अधिकांश महिला घरेलु हिंसाको सिकार बनिरहेका छन् । लालीकाडाकी माया सुनार १९ वर्षको उमेरमै ४ सन्तानकी आमा बनिन् । सानै उमेरमा आमा बन्दा उनको स्वास्थ्य अझै तंग्रिन सकेको छैन । ४ वटै सन्तान जन्माउन शल्यक्रियाको सहारा लिएकी सुनार अहिले घरको न घाटकी जस्तै भएकी छिन् । पतिको दिनहुँको कुटपिट सहन नसकेपछि उनी अहिले अशक्त ज्यानसहित माइतीको सहारामा छिन् । उनी पाठेघरको समस्याले मात्र ग्रस्त छैनिन् अन्य शारीरिक समस्याका कारण हिँडडुल गर्नसमेत समस्या भइरहेको छ । ‘सानै उमेरमा बिहे गर्दा न स्वास्थ्य राम्रो भयो न बैवाहिक जीवन नै,’ उनले भनिन्, ‘अहिले पछुताउनु मात्रै भएको छ ।’लालीकाडाकै मीना बीसीको १३ वर्षको उमेरमा विवाह भयो । विवाह गरेको ५ वर्षमै पतिले अर्की पत्नी ल्याएपछि उनलाई छोराछोरी पाल्न समस्या छ । ‘सानै उमेरमा २ बच्चा पाउँदा स्वास्थ्य पनि कमजोर बन्दै गएको छ, अर्कोतिर पतिको सहारा नपाउँदा मानसिक रुपमा कमजोर बनेकी छु,’ उनले भनिन्, ‘अहिले पाठेघरको समेत समस्या देखिएपछि सानोतिनो काम गर्न सक्दैन ।’ उनी ५ वर्षदेखि पाठेघरको समस्याबाट पीडित भए पनि आर्थिक अवस्था कमजोर हुँदा उपचारबाट वञ्चित छिन् । २० वर्ष पूरा नभएसम्म महिला र पुरुष दुवैको मानसिक र शारीरिक अवस्था विकास नहुने बताउँछन् जिल्ला अस्पताल प्रमुख डा। पन्त । उनका अनुसार ग्रामीण क्षेत्रका महिलाको शारीरिक वृद्धि झन् ढिलो हुने गरेको छ । ‘शारीरिक विकास नहुँदै बच्चा जन्माउनु स्वास्थ्यका दृष्टिले सबैभन्दा ठूलो जोखिम हो,’ उनले भने, ‘सामान्य अवस्थामा आमाको ज्यान बचाउनै गाह्रो छ ।’अधिकारकर्मीका अनुसार बालविवाहका कारण महिलाहरू शारीरिक, मानसिक, आर्थिक र सामाजिक पीडा भोग्न बाध्य छन् । कलिलै उमेरमा आमा बन्दा घरेलु हिंसा र बहुविवाहको समस्या बढदै गएको सामाजिक अभियान्ता रमा श्रेष्ठ बताउँछिन् । २० वर्षभन्दा कम उमेरमा गर्भवती हुँदा पाठेघरको समस्या, फिस्टुला, स्तन क्यान्सरलगायत समस्या हुने गरेको उनको भनाइ छ ।बालअधिकारको क्षेत्रमा कार्यरत सामाजिक सेवा केन्द्र सेवा ९सोसेक० र प्रहरीको सहकार्यमा गत वर्ष मात्र जिल्लामा १ हजार ९३ बालविवाह रोकिएका छन् । केन्द्रका अध्यक्ष हीरासिंह थापाले बालविवाहको समस्या जिल्लामा विकराल बन्दै गएको बताए । ‘हामीले नै रोकेका कतिपय विवाहका केटाकेटी प्रहरीबाट छुटेपछि पुनः विवाह गरेका छन्, अभिभावक जिम्मेवार बन्दा यसले झनै ठूलो समस्या निम्त्याएको छ,’ उनले भने, ‘गरिबी, बेरोजगारी, देखासिकी, प्रविधिको दुरुपयोग, सामाजिक संस्कारलगायत कारण बालविवाह बढिरहेको छ ।’बालविवाह रोक्न विद्यालयको पाठ्यक्रममै विभिन्न विषयवस्तु समावेश गरिनुपर्ने उनी बताउँछन् । कानुनी प्राबधानबारे बालबालिका र अभिभावकलाई सचेत गराउन सके बालविवाहको समस्या घटदै जाने उनको भनाइ छ । ०६८ सालको जनगणनाअनुसार कर्णाली प्रदेशमा ५२ प्रतिशतले बालविवाह गरेका छन् ।

२०७६ भदौ ११ गते ८:५९ मा प्रकाशित